Μια ολόχρυση ιστορία

Ο Άρης Χατζηστεφάνου διηγείται ραδιοφωνικά τη βρώμικη και αιματηρή ιστορία της εξόρυξης χρυσού (Όσο διαβάζετε ακούστε τα τραγούδια με κλικ στο εικονίδιο play.):

• Τραγουδάμε για τους χρυσοθήρες του χτες και του σήμερα.

• Διηγούμαστε αιματηρές ιστορίας από την αρχαία Ρώμη μέχρι τη σύγχρονη Χαλκιδική.

• Βάζουμε στην παρέα μας τον Τσάρλι Τσάπλιν, τον Τζόνι Κας, μερικούς Ινδιάνους και κάτι Κινέζους.

• Βλέπουμε τις πρώτες ειδικές οικονομικές ζώνες και την παραδειγματική τιμωρία όσων τολμούν να αμφισβητήσουν με ιστορίες του Νιλ Γιανγκ.

Οι Midlake μας τραγουδούν για ανθρώπων έργα που σκίζουν την επιφάνεια της γης, όταν ο χρυσός έχει χάσει πια τη νεότητά του: "Acts o man".

Το κυνήγι του χρυσού είναι παλιό, όσο και η τέχνη που το συνοδεύει.

Varna - Museum of Archaeology

Από τα πρώτα χρυσά έργα τέχνης που κατασκευάστηκαν πριν από περίπου 7.000 χρόνια στη Νεκρόπολη της Βάρνας, στη σημερινή Βουλγαρία. Η δική μας ιστορία όμως είναι ακόμα πιο σκοτεινή.

"El Dorado" - Two steps from  hell

Αν έχετε επισκεφτεί τη Ρώμη ίσως να θυμάστε την περίφημη στήλη του Τραϊανού, η οποία στέκει περήφανα σε ύψος 30 μέτρων.

 Ήταν ένα από τα έργα με τα οποία η ρωμαική γερουσία τίμησε το 113 μ.Χ. τον αυτοκράτορα Τραϊανό για την εκστρατεία του στη Δακία, μια περιοχή με πλούσια κοιτάσματα χρυσού, στη σημερινή Ρουμανία, κάπου στα Καρπάθια.

Ο Τραϊανός δεν ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας που έστελενε τις λεγεώνες του να μαζέψουν το χρυσό από τα πέρατα του γνωστού τότε κόσμου.

Ο Κλαύδιος είχε προλάβει να στείλει τέσσερις ρωμαικές λεγεώνες για να καταλάβουν τη Βρετανία, μεταξύ άλλων και για το χρυσάφι της. Εκεί, αν θυμάστε κι από τον Αστερίξ, οι Ρωμαίοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον Μπαστουνοκατάπιους κι αν ακατάφεραν να επικρατήσουν, ήταν γιατί οι Βρετανοί είχαν την κακή συνήθεια να διακόπτουν τη μάχη κάθε απόγευμα για να πιουν ένα ποτήρι ζεστό νερό με μία σταγόνα γάλα.

Boer war

Οι Βρετανοί πάντως, όταν θα γίνουν και αυτοί αυτοκρατορία, δεν είναι τόσο ευγενικοί, όσο τους παρουσίαζε ο Γκοσινί στον Αστερίξ. Το 19ο αι. ετοίμασαν το στρατό τους και τον έστειλαν να πολεμήσει για το χρυσάφι στο δεύτερο πόλεμο των Μπόερς στη σημερινή Ν. Αφρική.

Κι αυτό ήταν το τραγούδι που έλεγαν οι Βρετανοί στρατιώτες κατά τη διάρκεια της εκστρατείας:
"Goodbye dolly gray". Αν και γραφτηκε στη διάρκεια του αμερικανο-ισπανικού πολέμου του 1898, θα γίνει άτυπος ύμνος των Βρετανών στρατιωτών στον πόλεμο των Μπόερς, ένα χρόνο αργότερα.

Ένας πόλεμος που πραγματοποιείται, σχεδόν εξ ολοκλήρου, για το χρυσάφι.

τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Ένας πόλεμος στον οποίο οι Άγγλοι θα δημιουργήσουν και τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως τα γνωρίσαμε στον 2οαι.
Μία λαμπρη ιδέα την οποία θα δανειστεί από το Λονδίνο και η ναζιστική Γερμανία.
Οι Βρετανοί επιχειρούν τότε μια μικρή γενοκτονία εναντίον των Μπόερς, μία γενοκτονία την οποία κάλυπτε τότε ενας νεαρός δημοσιογράφος ονόματι Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Μόνη μας παρηγοριά ότι τον ύμνο κείνου του πολέμου, το "Goodbye dolly gray" θα τον πιάσουν οι Alberts, κάπου στη δεκαετία του '60 και θα του αλλάξουν τα φώτα!

"Goodbye dolly gray" - The Alberts




Αν οι Βρετανοί στρατιώτες είχαν αυτό το τραγούδι σαν άτυπο ύμνο τους, στην άλλη πλευρά του Αταλντικού μια ολόκληρη γενιά από χρυσοθήρες αποφάσισε να κινηθεί προς την Καλλιφόρνια τραγουδώντας αυτό το σκοπό:

"Oh Susanna"




Βρισκόμαστε στο 1848 και κάποιος Τζέιμς Μάρσαλ, καθώς περπατούσε, είδε κάτι να γυαλίζει. Ένα χρόνο αργότερα άρχισαν να καταφτάνουν σταδιακά στην περιοχή 300.000 μετανάστες από ολόκληρο τον πλανήτη. Αναζητούσαν το δικό τους El Dorado, τα δικά τους κοιτάσματα χρυσού.

Καλιφόρνια 1849

 Οι χρυσοθήρες της Καλιφόρνιας θα ονομαστούν Forty niners, δηλαδή οι σαρανταεννιάρηδες, από τη χρονολογία 1849 που ξενικά το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα.
Τις πρώτες εβδομάδες, όταν μπορούσες κυριολεκτικά να περπατάς και να μαζεύεις χρυσάφι από τις όχθες των ποταμών, όλα πήγαιναν καλά. Καθώς όμως τα νέα ταξίδευαν, έτσι ταξίδευαν στην περιοχή και οι νέοι χρυσοθήρες.
Πρώτοι έφτασαν άνθρωποι από τη Λατινική Αμερική και ύστερα από την Ευρώπη και μετά από την Αυστραλία και, στο τέλος, ακόμη και από την Κίνα.

Τα ταξιδιωτικά γραφεία της εποχής οργάνωναν ταξίδια διάρκειας 30 ημερών σε περιοχές όπου είχε βρεθεί χρυσός. Με 100 δολάρια είχες ένα μήνα διορία για να γίνεις πλούσιος.
Και η Καλιφόρνια δεν ήταν ο μόνος προορισμός για χρυσοθήρες. Άλλοι 100.000 χρυσοθήρες κινήθηκαν προς το παγωμένο Κλοντάικ. Τα εξηγούσε ο Τσάρλι Τσάπλιν, όταν στη δεκαετία του '40 θα κάνει το σπικάζ για την ταινία του "Ο χρυσοθήρας", την οποία είχε γυρίσει το 1925:

 "Στο μεγάλο πυρετό του χρυσού η Αλάσκα ήταν η ελπίδα  και το όνειρο δεκάδων ανθρώπων, ήταν η αμείλικτη σειρήνα του μακρινού βορά που προσκαλούσε χιλιάδες στο παγωμένο της στήθος, σε ανεξερεύνητες περιοχές. Το πέρασμα του Τσίλκουτ αποτελούσε το τελευταίο μεγάλο εμπόδιο προς τα κοιτάσματα χρυσού. Σε αυτό το πέρασμα οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν ανείπωτες κακουχίες και δυστυχία. Πολλοί έχασαν τη ζωή τους πέφτοντας στο κενό, άλλοι έχασαν το κουράγιο τους και γύρισαν πίσω. Οι γενναίοι όμως, προχωρούσαν."


Το πρόβλημα με το Χρυσοθήρα του Τσάρλι Τσάπλιν, όπως και με τα τραγούδια των λεγόμενων σαρανταεννιάρηδων της Καλιφόρνιας, ήταν ότι παρουσίαζαν τους χρυσοθήρες σαν ήρωες της εποχής και θύματα των συνθηκών. Σαν τους πρωτεργάτες του αμερικανικού ονείρου.

Αρκεί όμως να κοιτάξει κανείς τι συνέβει στις περιοχές αυτές μετά τον πυρετό του χρυσού για να καταλάβει ότι οι πράξεις τους είχαν τα χαρακτηριστικά μιας ακομα γενοκτονίας.

"After the gold rush" - Radiohead


Τα κατορθώματα των χρυσοθήρων καταγράφονταν στην ιστορία με τραγούδια σαν κι αυτό:

"The days of forty nine".
Ευτυχώς για την εποχή μας και τα δικά μας μουσικά ακούσματα, το ίδιο τραγούδι, του 1849, θα τραγουδήσει περίπου έναν αιώνα αργότερα κι ο Μπομπ Ντίλαν:

Ο Μπομπ Ντίλαν διασκευάζοντας τις "Ημέρες του 49" τραγουδάει για μία παρέα περήφανων χρυσοθήρων που διαλύεται αφήνοντας τον πρωταγωνιστή της ιστορίας μας να περιπλανιέται σα ζητιάνος εκεί όπου κάποτε χτυπούσαν οι φλέβες του πυρετού του χρυσού.

Το πρόβλημα είναι ότι η αληθινή ιστορία ήταν ελαφρώς διαφορετική. Η ιστορία που δεν διδάκεται στα αμερικανικά σχολεία, αλλά καταγράφεται στα βιβλία ιστορικών και συγγραφέων, όπως ο Χάουραντ Ζιν.



Οι πρώτοι χρυσοθήρες του 1848, λοιπόν, μαζεύουν το χρυσάφι σχεδόν κυριολεκτικά από το δρόμο. Μέσα σε λίγους μήνες όμως, τα πράγματα δυσκολεύουν.
Λιγωμένοι σαρανταεννιάρηδες καταφεύγουν σε πιο σύνθετες τεχνικές εντοπισμού και εξόρυξης του χρυσού.
Χρησιμοποιούν γι' αυτό μεγάλες ποσότητες από χαλίκι, λάσπη αλλά και επικίνδυνες τοξικές ουσίες, οι οποίες καταστρέφουν τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.

Και το πρόβλημα είναι ότι στις περιοχές που επισκέπτονται δεν είναι μόνοι τους, εκεί ζούσαν από αιώνες εκατοντάδες χιλιάδες Ινδιάνοι, οι οποίοι επιβίωναν μόνο χάρη στο κυνήγι και τις μικρές καλλιέργειες.
Οι τεχνικές εξόρυξης χρυσού προκαλούν κύματα λιμού στον τροπικό πληθυσμό που αποδεκατίζεται. Κι όσοι δεν πεθαίνουν από την πείνα δολοφονούνται από τους χρυσοθήρες που μετατρέπονται σε στρατό κατοχής.

Αρχικά, οι ντόπιοι απομακρύνονταν από τις εστίες τους με βίαια πογκρόμ, προκειμένου να βρεθεί χώρος εστίασης και καλλιέργειας για τους νέους χρυσοθήρες. Κι όταν, κάποια στιγμή, αποφασίζουν να αμυνθούν, βρίσκονται αντιμέτωποι με μία από τις πιο φρικτές μηχανές θανάτου στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η αντίστασή τους σήμερα θα αποκαλούνταν τρομοκρατία και θα καταδικαζόταν από όλα τα κόμματα, τα οποία θα ζητούσαν την επιβολή του νόμου και της τάξης.
Τότε σήμαινε την αρχή μιας ακόμα γενοκτονίας.

Ομάδες χρυσοθήρων έσφαζαν κατά εκατοντάδες τους κατοίκους της περιοχής, που τολμούσαν να αντισταθούν. Έκαιγαν τις καλύβες τους και βίαζαν γυναικόπαιδα απο τις οικογένειές τους. Καθώς οι περισσότεροι από τους χρυσοθήρες προέρχονταν από μακρινές περιοχές, αισθάνονταν ότι δεν υπόκεινται σε καμία νομοθεσία.
Με τους σημερινούς όρους θα λέγαμε ότι εργάζονταν σε μία ειδική οικονομική ζώνη απολαμβάνοντας ασυλία από την τοπική νομοθεσία.

Ακόμη όμως κι όταν οι τοπικοί άρχοντες αποφάσισαν να νομοθετήσουν με πρόσχημα την προστασία των Ινδιάνων της περιοχής, ουσιαστικά θεσμοθέτησαν και νομιμοποίησαν το εμπόριο σκλάβων αλλά και την αναγκαστική εκπόρνευση χιλιάδων νεαρών κοριτσιών.
Η πολιτεία μάλιστα προσέφερε ως αμοιβή έως και 25.000 δολάρια σε παρακρατικές ομάδες που έφερναν τα σκαλπ ανδρών, γυναικών και παιδιών από τις κοινότητες των Ινδιάνων.
Ήταν η συνέχιση της γενοκτονίας που είχαν ξεκινήσει οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες στην αερικανική ήπειρο. Αποικιοκράτες όπως ο Χέρμαν Κορτέζ, ο Κορτέζ ο φονιάς, για τον οποίο τραγουδούσε ο Νιλ Γιανγκ:

"Cortez the killer" - Neil Young




Η ιστορία όμως θα είναι αμείλικτη και για ορισμένους από τους ίδιους τους χρυσοθήρες.
Όπως μας εξήγησε ο Τσάρλι Τσάπλιν και ο Μπομπ Ντίλαν, πριν εμφανιστούν οι πολυεθνικές του χρυσού, οι χρυσοθήρες ήταν ταυτόχρονα θύτες αλλά και θύματα του οικονομικού συστήματος.
Η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού που συντελούνταν στις περιοχές της χρυσοθηρίας οδηγούσε σε εκτεταμένη ανομία και η ανομία έδινε στις εκάστοτε κυβερνήσεις την αφορμή που ζητούσαν για να αυξήσουν τον αυταρχισμό και να επιβάλουν σκληρότερα μέτρα καταστολής και υποτιθέμενου σωφρονισμού.

Folsom Prison Museum

Κι έτσι, στις περιοχές της Καλιφόρνιας, απ' όπου πέρασαν οι χρυσοθήρες, θα δημιουργηθεί κι ένα από τα πλέον διαβόητα συγκροτήματα φυλακών των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ο Τζόνι Κας στις φυλακές Φόλσομ

Είναι οι φυλακές του Φόλσομ, όπου θα τραγουδήσει ζωντανά ο Τζόνι Κας, έναν αιώνα αργότερα, στις 13 Ιανουαρίου του 1968:

"Folsom prison blues" - Johnny Cash


Αυτές οι φυλακές δεν είναι ένα τυχαίο συγκρότημα σωφρονισμού. Κατασκευάζονται το 1880 για να φιλοξενήσουν αρχικά τους αποτυχημένους χρυσοθήρες της παρακμής. Για δεκαετίες όμως αποτέλεσαν παράδειγμα απάνθρωπων συθηκών κράτησης, όπως αποτυπώθηκαν και στην ταινία "Inside the walls of Folsom prison" το 1951.

Old death house 1933 - Folsom Prison Museum

 Και ανάμεσα στα άλλα πλεονεκτήματα του Φόλσομ ήταν ότι αποτέλεσε τις πρώτες φυλακές που είχαν ηλεκτρικό ρεύμα, όχι για να διαβάζουν οι κρατούμενοι τα βράδια, αλλά για να τους εκτελούν στην ηλεκτρική καρέκλα.
Μία ακόμα ιστορία που τη διηγούνταν σ' εκείνη τη ζωντανή ηχογράφηση ο Τζόνι Κας:

"25 minutes to go" - Johnny Cash




Ο πυρετός του χρυσού, τελικά, θα φέρει αυτό που οι σημερινές εταιρείες εξόρυξης αποκαλούν ανάπτυξη.
Πρώτα εξαφανίζεις τον τοπικό πληθυσμό στερώντας του τα μέσα επιβίωσης.
Όταν αυτός αντιδρά, τον αποκαλείς τρομοκράτη και ξεκινές ένα νέο πογκρόμ εναντίον του.
Εάν οι εταιρείες που κάνουν την εξόρυξη τυχαίνει να ελέγχουν και μερικά μέσα ενημέρωσης, μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις για να διαβάλεις τον αγώνα των κατοίκων και να προωθήσεις τα συμφέροντα της εταιρείας σου.
Με την ευκαιρία καταπατάς στοιχειώδη ανθρώπινα διακαιώματα και στη συνέχεια θεσμοθετείς αυτή την καταπάτηση κάνοντάς την νόμο του κράτους.

Οι χρυσοθήρες του 1848 θα φέρουν τη δική τους ανάπτυξη. Τη γενοκτονία των Ινδιάνων, την ηλεκτρική καρέκλα και τις φυλακές του Φόλσομ.
Μοναδικό θετικό στοιχείο ότι για την εξυπηρέτησή τους στήνεται ένα σιδηροδρομικό δίκτυο στην περιοχή. Δυστυχώς, το δίκτυο αυτό θα αποτελέσει την οικονομική φούσκα της εποχής οδηγώντας σε μία ακόμη χρηματιστηριακή κρίση.

Το πρόβλημα, βέβαια, γι' αυτού του είδους την ανάπτυξη, είναι ότι μερικές φορές βρίσκονται κάποιοι άνθρωποι που καταφέρνουν να τη σταματήσουν. Και τότε όλα, μα όλα, μπορούν να αλλάξουν.

Ακούστε εδώ τη ραδιοφωνική εκπομπή του Άρη Χατζηστεφάνου

"Στα Ελντοράντο του θανάτου".